Een perfect geheugen, kan dat?

Nog steeds leeft bij veel mensen het idee dat ons geheugen ongeveer net zo werkt als een computergeheugen, waar alles netjes in mapjes wordt opgeslagen en later ongeschonden weer teruggehaald kan worden. Jammer genoeg (of misschien juist gelukkig, dat mag je zelf bedenken) is dit niet het geval. We kunnen allemaal onderschrijven dat ons geheugen niet altijd even perfect is, maar toch zijn er mensen die beweren een perfect geheugen te hebben. Geef ze een datum en ze vertellen je wat er die dag is gebeurd in hun leven. Spectaculair? Zeker, maar zelfs dit ogenschijnlijke perfecte geheugen blijkt z'n onvolkomenheden te hebben.

Hyperthymesia

Het boek van Jill Price, te koop via
bol.com.

Dit vermogen tot expectioneel geheugen heet met een duur woord "hyperthymesia", wat "excessief herinneren" betekent in het Grieks. In 2006 meldde een Amerikaanse vrouw genaamd Jill Price zich bij geheugenonderzoekers van de University of Irvine in Californië. Ze vertelde dat ze zich alles wat ze ooit bewust heeft meegemaakt kan herinneren en als een heel duidelijk beeld voor zich ziet als ze de herinnering terughaalt. De onderzoekers hebben haar vervolgens uitgebreid onderzocht en kwamen erachter dat ze niet loog: ze kon zich inderdaad bijna elke dag uit haar leven perfect herinneren.

Naast Jill vonden de onderzoekers nog 24 mensen met eenzelfde spectaculair geheugen. Door deze mensen als groep te testen bleek dat ze over het algemeen ook hinder ondervinden van hun perfecte geheugenvermogen. Verschillende andere hersenfuncties bleken te leiden onder de continue stroom van herinneringen die steeds opgehaald worden en ook lijken ze een slechter geheugen te hebben voor informatie die niet direct gerelateerd is aan zichzelf. Daarnaast verschillen, naast enkele geheugengerelateerde gebieden in hun brein, ook gebieden die in verband worden gebracht met obsessieve gedragingen, bijvoorbeeld overdreven hygiëne, die in sommige van deze mensen ook duidelijk terug te vinden waren.

Valse herinneringen

Naast het feit dat mensen zonder dit opzienbarende geheugen (bijna iedereen dus) veel informatie vergeten, heeft het geheugen ook nog een andere imperfectie. We zijn namelijk ook erg goed in het herinneren van dingen die nooit gebeurd zijn. De Amerikaanse psychologe Elizabeth Loftus zei het laatst heel treffend in haar TED-talk: "Memory works a little bit like a wikipedia-page, you can go in there and change it, but so can other people!" ("Geheugen werkt een beetje als een wikipediapagina, je kan erin gaan om het te veranderen, maar dat kunnen andere mensen ook!"). In verscheidene psychologische experimenten komt duidelijk naar voren dat valse herinneringen "geimplanteerd" kunnen worden, waardoor het vervolgens lijkt dat deze foute herinnering echt gebeurd is. Dit gebeurt continu, door jezelf of door anderen, bewust of onbewust. Daarnaast lijkt ons geheugen ook gaten op te vullen, zoals bijvoorbeeld bij sommige proefpersonen die de aanslagen van 11 september van dichtbij hadden meegemaakt. Een gedeelte van deze proefpersonen dacht zich te herinneren dat ze op televisie een vliegtuig in het Pentagon hadden zien vliegen, terwijl van deze crash nooit beelden zijn uitgezonden. Eenzelfde soort onderzoek is in Nederland gedaan na de Bijlmerramp, met dezelfde resultaten, terwijl ook hier geen beelden zijn van de crash zelf.

Perfect geheugen toch niet zo perfect

Terug naar de mensen met hyperthymesia. In een nieuw onderzoek van onder andere Elizabeth Loftus, is nu aangetoond dat ook deze personen niet gespaard blijven van foute herinneringen. Ook bij hen werden foute herinneringen aangemaakt en ze leken geen verschillen te vertonen met een controle groep van mensen met een gemiddeld geheugen. Dit is opvallend, aangezien de oudere herinneringen die ze zo goed en nauwkeurig kunnen terughalen, uitgebreid getest zijn op correctheid. Het lijkt er nu dus op dat deze herinneringen toch nog achteraf te beïnvloeden zijn, wat de zo perfect lijkende herinneringen van deze mensen toch weer een andere gedaante zou kunnen geven.

Ooggetuigen

Deze bevindingen zijn erg belangrijk voor bijvoorbeeld de rechtspraak. Het is al lang bekend dat valse herinneringen makkelijk worden gevormd en dat hiermee rekening gehouden moet worden bij het gebruik van ooggetuigenverslagen. Nu ook blijkt dat zelfs individuen met een bijna-perfect geheugen niet immuun zijn voor valse herinneringen, werpt dit een nieuw licht op de onbetrouwbaarheid van dit soort middelen, waardoor deze hopelijk minder vaak als doorslaggevend beschouwd zullen worden en minder onschuldige verdachten achter de tralies belanden. Het lijkt er dus op dat een perfect geheugen vooralsnog niet bestaat. Vertrouw je herinneringen dus nooit klakkeloos, het zou zomaar kunnen dat ze enigszins gekleurd zijn!

Wie heeft het gedaan? Dit soort testen zijn niet zo betrouwbaar als ze lijken!
(plaatje van http://www.policemag.com/_Images/articles/M-POL-78.jpg)

Verwijzingen

Zie voor meer informatie over hyperthymesia dit filmpje.
Het originele onderzoekspaper is hier te downloaden (alleen met abonnement).